Εκκλησιαστικό Μουσείο «Εθνομάρτυρας Κυπριανός» Στροβόλου

Το εκκλησιαστικό μουσείο «Εθνομάρτυρας Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός» βρίσκεται δίπλα στη βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας Χρυσελεούσας στον Στρόβολο. Το Μουσείο στεγάζεται στο ανακαινισμένο Οίκημα των Κατηχητικών, στα δυτικά της εκκλησίας.  Με απόφαση της εκκλησιαστικής επιτροπής του ιερού ναού Παναγίας Χρυσελεούσας το μουσείο φέρει την ονομασία «Εθνομάρτυρας Κυπριανός», για να τιμηθεί δεόντως, το άξιο τέκνο του Στροβόλου, ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου (1810-1821) Κυπριανός, μάρτυρας της Πίστεως και της Πατρίδας και μεγάλος ευεργέτης της κοινότητας.

Στη αυλή του μουσείου δεσπόζει η επιβλητική μαρμάρινη στήλη, αφιερωμένη στον αρχιεπίσκοπο Κυπριανό. Στην κορυφή του κίονα υπάρχει πέτρινη μίτρα, τον σταυρό της οποίας κατέστρεψαν Τούρκοι. Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 200 ετών από τον μαρτυρικό θάνατο του Κυπριανού έχει αποκατασταθεί ο σταυρός στη μίτρα.

Τα αντικείμενα που εκτίθενται χωρίζονται κατά θεματικές ενότητες όπως ο ναός και τα τελούμενα εν αυτώ, φορητές εικόνες, ιερά σκεύη, χειρόγραφα και παλαίτυπα, ξυλόγλυπτα.

Εντός του εκθεσιακού χώρου έχει κατασκευαστεί περίτεχνος εγγεγραμμένος σταυροειδής τρουλλαίος ναός και τα εκθέματα που παρουσιάζονται  σε αυτόν σχετίζονται με την τέλεση της θείας λειτουργίας (εικόνες, ιερά σκεύη, εκκλησιαστικά βιβλία, έργα ξυλογλυπτικής και κεντητικής).

Στο μουσείο εκτός από λίγα, αλλά σημαντικά διασωθέντα κειμήλια που σχετίζονται με τον αρχιεπίσκοπο Κυπριανό, όπως λ.χ. εικόνες, σκεύη, πολυθρόνα, εκτίθενται σημαντικός αριθμός αντικειμένων, τα οποία προέρχονται από τις εκκλησίες του Στροβόλου, την Παναγία Χρυσελεούσα και τον Άγιο Γεώργιο. Στα αντικείμενα αυτά περιλαμβάνονται φορητές εικόνες από τον 16ο έως και τον 20ό αιώνα, διαφόρων τεχνοτροπικών ρευμάτων (εποχής της ενετοκρατίας, αγιογραφικού εργαστηρίου μονής Αγίου Ηρακλειδίου, ναζαρηνής τεχνοτροπίας) και τεχνικών (αυγοτέμπερας, ελαιογραφία) από αγιογραφικά εργαστήρια της Κύπρου, της Ελλάδας, των Αγίων Τόπων και της Ρωσίας. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν η Παναγία Γλυκοφιλούσα και η Παναγία του Πάθους (16ος αιώνας), η Παναγία Οδηγήτρια με αγίους (αρχές 17ου αιώνα) από τα Επτάνησα, δύο εντυπωσιακά τρίπτυχα με την Παναγία του Κύκκου με καράβι και άλλο με την Παναγία του Μαχαιρά και αγίους (18ος αιώνας). Επίσης έργα του Σολωμού Φραγκουλίδη, όπως η Παναγία Χρυσελεούσα και Θεονύμφευτος Κόρη (20ός αιώνας), ο άγιος Φώτιος (1957) και η Θεοτόκος Ελεούσα Στροβόλου, πίνακας του Ιωάννη Κισσονέργη (1949). Παρουσιάζονται ακόμη έργα του Πανάρετου Κουσουλίδη, όπως ο άγιος Νικόλαος (1953), του ιερέα Ανδρέα Παπαριστοδήμου, όπως ο Προφήτης Ηλίας (1959) και της μονής Σταυροβουνίου.

Εκτίθενται ακόμη ασημένια ιερά σκεύη, όπως λ.χ. δισκοπότηρα, σταυροί λιτανείας, εξαπτέρυγα, θυμιατήρι (19ος αιώνας), ορισμένα από τα οποία αποτελούν δωρεές του Χατζησάββα Κυριακού. Επίσης οστρεοκόσμητο αρτοφόριο δώρον του αρχιεπισκόπου Κυπριανού (1819).

Από άμφια και τα είδη κεντητικής ενδιαφέρον παρουσιάζουν γραπτό (1692) και σταμπωτά αντιμίνσια (19ος – 20ός αιώνας) καθώς και μεγάλος ρωσικός επιτάφιος (19ος αιώνας).

Από την πλούσια συλλογή μεταβυζαντινών χειρογράφων και παλαιτύπων ξεχωρίζει το Βραβείον ζώντων και τεθνεώτων ορθοδόξων χριστιανών του Στροβόλου (1792), στο οποίο αναγράφονται από τον ιερομόναχο Θεοφάνη τα ονόματα των οικογενειών του Στροβόλου, μεταξύ αυτών και της οικογένειας του αρχιεπισκόπου Κυπριανού, ακολουθίες αγίων, βιβλίο Αποθήκης 1909-1910 καθώς και έντυπα βιβλία από τα ελληνικά τυπογραφεία της Βενετίας και των Αθηνών, όπως λ.χ. Ευαγγέλια, Παρακλητική, Θεοτοκάριον, Μηναία, Τριώδιον, ακολουθίες Κυπρίων Αγίων (18ος-19ος αιώνας).

Ακόμη παρουσιάζεται νεκροφόρα, η οποία χρησιμοποιείτο για τη μεταφορά των κεκοιμημένων στο κοιμητήριο. Πρόκειται για αυτοκίνητο τύπου AUSTIN, στην καρότσα του οποίου τοποθετήθηκε εντυπωσιακό ξυλόγλυπτο κιβώριο με απεικονίσεις αγίων. Η νεκροφόρα αυτή χρησιμοποιήθηκε το 1977 για τη μεταφορά της σορού του αρχιεπισκόπου Κύπρου Μακαρίου Γ΄ και πρώτου προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας για ταφή στη μονή Κύκκου.

Τα εκθέματα που παρουσιάζονται στις μόνιμες συλλογές του μουσείου αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας του Στροβόλου και της μνήμης των κατοίκων της, οι οποίοι τα διαφύλαξαν δια μέσου των αιώνων. Τα κειμήλια αυτά σχετίζονται με την παρούσα ζωή και την επέκεινα, αυτήν της Αναστάσεως και της Αιωνιότητας εν Χριστώ Ιησού!

• Ο εκ Στροβόλου Εθνομάρτυρας Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός (Βιογραφικό)

Δρ Χριστόδουλος Χατζηχριστοδούλου
Βυζαντινολόγος – Επιμελητής μουσείου